Tổng điều tra dân số và nhà ở là một trong ba cuộc Tổng điều tra thống kê được quy định trong Luật Thống kê, với chu kỳ thực hiện 10 năm một lần vào các năm có số cuối cùng là số 9. Tổng điều tra dân số và nhà ở là nguồn thông tin chủ yếu và tin cậy về tình hình dân số, nhân khẩu học và tình trạng nhà ở của dân cư nhằm đáp ứng các mục tiêu về tổng hợp, biên soạn các chỉ tiêu trong Hệ thống chỉ tiêu thống kê quốc gia quy định trong Luật Thống kê, đồng thời cũng là nguồn thông tin phục vụ Đảng, Quốc hội và Chính phủ trong đánh giá tình hình, xây dựng chiến lược, chính sách liên quan tới người dân và các chính sách phát triển đất nước. Ngày 26 tháng 6 năm 2018, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 772/QĐ-TTg về tổ chức Tổng điều tra dân số và nhà ở vào thời điểm 0 giờ ngày 01 tháng 4 năm 2019; đây là cuộc Tổng điều tra dân số và nhà ở lần thứ 5 tại Việt Nam kể từ khi đất nước thống nhất.
I. Quy mô và ý nghĩa của cuộc Tổng điều tra dân số và nhà ở năm 2019
Tổng điều tra dân số và nhà ở năm 2019 là cuộc tổng điều tra có quy mô lớn nhất được Tổng cục Thống kê thực hiện theo qui trình 10 năm một lần trên phạm vi toàn quốc, theo Quyết định số 772/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ ký ngày 26/6/2018 về tổ chức Tổng điều tra Dân số và nhà ở năm 2019. Đây là cuộc Tổng điều tra dân số và nhà ở lần thứ 8 do Tổng cục Thống kê tiến hành.
Những thông tin về dân số và nhà ở thu thập được từ tổng điều tra này có ý nghĩa quan trọng, vừa phục vụ đánh giá kết quả thực hiện các kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2011 - 2020, vừa là căn cứ để xây dựng chiến lược và các kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2021 - 2030.
Đây cũng là căn cứ để đánh giá việc thực hiện Nghị quyết của Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về công tác dân số trong tình hình mới và giám sát các mục tiêu phát triển bền vững mà Chính phủ Việt Nam đã cam kết. Bên cạnh đó, khối lượng thông tin thu thập từ cuộc tổng điều tra này sẽ được sử dụng để xây dựng cơ sở dữ liệu tổng hợp quốc gia về dân số, phục vụ cho các mục đích khác của công tác thống kê để hướng tới năm 2029 và về sau sẽ không tiến hành tổng điều tra dân số.
II. Cuộc tổng điều tra dân số và nhà ở năm 2019 sẽ tập trung vào những nội dung
Tổng điều tra năm 2019 thu thập thông tin trên 2 nhóm phiếu là điều tra toàn bộ và điều tra mẫu. Nhóm phiếu điều tra toàn bộ gồm 22 câu hỏi gồm điều tra các thông tin về dân số cơ bản và thông tin về nhà ở của hộ.
Nhóm phiếu điều tra chọn mẫu phức tạp hơn và mẫu được tiến hành trên 15% dân số cả nước, với 65 câu hỏi, ngoài các câu có trong phiếu điều tra toàn bộ, còn có thêm các nhóm thông tin khá nhạy cảm liên quan đến dân số; lịch sử sinh của nữ vị thành niên từ 10-14 tuổi và phụ nữ từ 15-49 tuổi; thông tin về người chết; thông tin về nhà ở…
Tổng điều tra năm 2019 sử dụng phương pháp thu thập thông tin trực tiếp và điều tra viên đến từng hộ để hỏi người cung cấp thông tin và ghi đầy đủ các câu trả lời vào phiếu điều tra điện tử được thiết kế trên máy tính bảng hoặc điện thoại thông minh – phiếu điện tử. Trong một số trường hợp, điều tra viên có thể sử dụng phiếu giấy để điền thông tin. Hộ tự cung cấp thông tin trên trang thông tin điện tử của tổng điều tra.
1. Đối tượng điều tra
Đối tượng điều tra của cuộc Tổng điều tra bao gồm:
- Tất cả người Việt Nam thường xuyên cư trú trên lãnh thổ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam tính đến thời điểm điều tra; người Việt Nam được cơ quan có thẩm quyền cho phép xuất cảnh ra nước ngoài trong thời hạn quy định;
- Các trường hợp chết của hộ dân cư (viết gọn là hộ) đã xảy ra từ ngày 01 Tết Âm lịch Mậu Tuất năm 2018 (tức ngày 16/02/2018 theo dương lịch) đến hết ngày 31/3/2019;
- Nhà ở của hộ dân cư.
2. Nội dung điều tra.
2.1. Nội dung điều tra toàn bộ
Thông tin về dân số:
- Các thông tin cá nhân (họ và tên, giới tính, tuổi);
- Mối quan hệ với chủ hộ;
- Dân tộc và tôn giáo;
- Tình hình đi học hiện nay;
- Trình độ học vấn và trình độ nghề, kỹ năng nghề;
- Tình trạng biết đọc và biết viết;
- Tình trạng hôn nhân;
- Tình hình đăng ký khai sinh của trẻ em.
Thông tin về nhà ở của hộ:
- Tình trạng nhà ở hiện tại;
- Quy mô diện tích nhà ở;
- Kết cấu nhà và loại vật liệu xây dựng chính;
- Năm đưa vào sử dụng.
2.2. Nội dung điều tra chọn mẫu
Ngoài các thông tin như trong phiếu điều tra toàn bộ, phiếu điều tra mẫu còn có thêm các thông tin sau đây:
Thông tin về dân số:
- Tình trạng di cư (nơi thường trú cách đây 5 năm) và lý do di cư;
- Tình trạng khuyết tật;
- Tuổi kết hôn lần đầu;
- Tình trạng lao động việc làm.
Thông tin về lịch sử sinh của nữ vị thành niên từ 10 - 14 tuổi và phụ nữ từ 15 - 49 tuổi:
- Tình hình sinh con;
- Số con đã sinh, số con còn sống và số con đã chết;
- Tháng, năm sinh và số con trai, số con gái của lần sinh gần nhất;
- Hỗ trợ của cán bộ y tế trong lần sinh con gần nhất. Thông tin về người chết:
- Thông tin cá nhân của người chết là thành viên hộ;
- Nguyên nhân chết, chết do thai sản.
Thông tin về nhà ở:
- Tình trạng sở hữu nhà ở;
- Loại nhiên liệu (năng lượng) chính để thắp sáng và nấu ăn;
- Nguồn nước chính sử dụng để ăn uống;
- Loại hố xí đang sử dụng;
- Một số tiện nghi sinh hoạt cơ bản của hộ.
3.Thời điểm và thời gian điều tra
3.1. Thời điểm điều tra
Thời điểm điều tra là 0 giờ ngày 01/4/2019.
3.2. Thời gian điều tra
Thời gian thu thập thông tin tại địa bàn trong 25 ngày, bắt đầu từ 07 giờ sáng ngày 01/4/2019 và kết thúc chậm nhất vào ngày 25/4/2019. Ban Chỉ đạo Tổng điều tra (viết gọn là BCĐ) xã, phường, thị trấn tổ chức lực lượng để điều tra những người lang thang, cơ nhỡ và những người sống bằng nghề trên mặt nước không có nhà trên bờ, không có bến gốc đang có mặt trong phạm vi xã, phường, thị trấn quản lý vào ngày điều tra đầu tiên (ngày 01/4/2019).
4. Người cung cấp thông tin
Chủ hộ (hoặc người am hiểu về các thành viên trong hộ khi chủ hộ đi vắng) là người cung cấp thông tin về nhân khẩu thực tế thường trú, các trường hợp chết, thông tin về nhà ở và điều kiện sống của hộ. Đối với những thông tin về thành viên hộ mà chủ hộ không nắm chắc, điều tra viên phỏng vấn trực tiếp thành viên hộ để hỏi các thông tin điều tra.
Riêng thông tin về lao động việc làm, điều tra viên phải phỏng vấn trực tiếp đối tượng điều tra là người từ 15 tuổi trở lên; các thông tin về lịch sử sinh, sức khỏe sinh sản, điều tra viên phải phỏng vấn trực tiếp đối tượng điều tra là nữ vị thành niên từ 10 - 14 tuổi và phụ nữ từ 15 - 49 tuổi.
5. Phương pháp thu thập thông tin
Tổng điều tra sử dụng hai phương pháp thu thập thông tin: phỏng vấn trực tiếp và hộ tự cung cấp thông tin trên Trang thông tin điện tử của Tổng điều tra.
- Phương pháp phỏng vấn trực tiếp: điều tra viên đến từng hộ để hỏi người cung cấp thông tin và ghi đầy đủ các câu trả lời vào phiếu điều tra điện tử được thiết kế trên máy tính bảng hoặc điện thoại thông minh (viết gọn là Phiếu điện tử); trường hợp bất khả kháng đối với số ít địa bàn điều tra không thể ứng dụng công nghệ thông tin trong thu thập số liệu thì điều tra viên sử dụng phiếu giấy để ghi chép thông tin. Đối với những người tạm vắng trong suốt thời gian điều tra, điều tra viên có thể hỏi những người khác trong hộ, hoặc dựa vào những tài liệu do người thân hoặc chính quyền cung cấp để ghi phiếu điều tra. Phương pháp phỏng vấn trực tiếp được áp dụng đối với phiếu ngắn và phiếu dài.
Khi thu thập các thông tin về nhà ở, điều tra viên hỏi người cung cấp thông tin kết hợp với quan sát trực tiếp ngôi nhà hoặc căn hộ để ghi câu trả lời vào phiếu điều tra.
- Hộ tự cung cấp thông tin trên Trang thông tin điện tử của Tổng điều tra: hộ được cấp tài khoản và mật khẩu để đăng nhập và tự cung cấp thông tin vào phiếu điều tra trên Trang thông tin điện tử của Tổng điều tra (viết gọn là phiếu trực tuyến). Phương pháp tự cung cấp thông tin được áp dụng đối với phiếu ngắn.
III. Điểm mới tại Tổng điều tra dân số và nhà ở năm 2019
Tổng điều tra dân số và nhà ở năm 2019 là cuộc Tổng điều tra đầu tiên tại Việt Nam ứng dụng công nghệ thông tin – truyền thông trong tất cả các công đoạn của Tổng điều tra từ chuẩn bị xây dựng mạng lưới, thu thập thông tin, kiểm tra và nghiệm thu số liệu, xử lý số liệu đến công bố kết quả Tổng điều tra. Trong đó, áp dụng hai hình thức thu thập thông tin mới, đó là sử dụng thiết bị điện tử di động trong thu thập thông tin và sử dụng phiếu trực tuyến để các hộ dân cư tự cung cấp thông tin thông qua mạng Internet. Cùng với đó là việc đổi mới hình thức quản lý và sử dụng số liệu theo hướng quản lý dữ liệu tập trung và sử dụng phân tán.
Hình thức thu thập thông tin:
- Phiếu điện tử sử dụng máy tính bảng hoặc điện thoại thông minh (CAPI): Thông tin trên phiếu điện tử được điều tra viên hoàn thành và gửi về máy chủ của Tổng cục Thống kê ngay trong quá trình điều tra thực địa. Dữ liệu được kiểm tra, duyệt và nghiệm thu bởi các giám sát viên huyện, thành phố trực thuộc tỉnh (viết gọn là cấp huyện), tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương (viết gọn là cấp huyện) và Trung ương.
- Hộ tự cung cấp thông tin trên phiếu trực tuyến (Webform): Thông tin trên phiếu trực tuyến được lưu trữ trên máy chủ của Tổng cục Thống kê sau khi hộ hoàn thành tự điền thông tin. Dữ liệu điều tra sẽ được kiểm tra và tích hợp vào sơ sở dữ liệu chung của phiếu điện tử và phiếu giấy phục vụ cho công tác làm sạch và xử lý, tổng hợp các kết quả của Tổng điều tra.
- Phiếu giấy in sẵn: Việc xử lý thông tin phiếu giấy được thực hiện theo quy trình riêng do Ban chỉ đạo Tổng điều tra Trung ương hướng dẫn. Dữ liệu phiếu giấy được tích hợp và cơ sở dữ liệu chung của phiếu trực tuyến và phiếu điện tử phục vụ cho công tác làm sạch và xử lý, tổng hợp kết quả Tổng điều tra.
Theo kế hoạch, kết quả sơ bộ của tổng điều tra dân số và nhà ở năm 2019 sẽ được công bố vào tháng 7/2019; kết quả điều tra mẫu vào quý IV/2019; kết quả điều tra toàn bộ vào quý II/2020; các báo cáo phân tích chuyên đề vào quý 4/2020.